روایتی از مشکلات قالیبافان در کویر/ گره کور تولید فرش دستباف در خراسان‌جنوبی
گروه استان‌ها- فرش دستباف خراسان جنوبی که سال‌هاست با این دیار خو گرفته، مدتی است رج به رج آن با اتفاقات تلخی از قبیل کرونا، صادرات کم و از دست‌دادن مشتری‌هایش همراه شده است.
به گزارش خبرگزاری تسنیم از بیرجند ، دیگر دار قالی آهنگ زندگی نمی‌نوازد و تار و پود عشق را زمزمه نمی‌کند، دو سال از وعده دولت برای بیمه قالیبافان می‌گذرد هر چند این وعده هر سال تمدید می‌شود اما هنوز هیچ آماری به تعداد بیمه شدگان این صنعت در استان افزوده نشده است.
از سویی دیگر صادرات کم فروغ فرش مانند خوره‌ای در حال نابودی تار و پود این صنعت است و روزی‌اش را از گره زدن به دست می‌آورد و از قضای روزگار هر طوری گره در کارش می‌افتد و آن گره‌ها زوری محکم می‌شوند که هیچ دست گره گشایی را یارای گشودنش نیست.
آری هنر سرانگشتان مردمان کویرنشین که روزگاری شهره جهان بود و در قالب نقش‌هایی از جنس ریزه ماهی تا لچک ترنج و خشتی بافته می‌شد و چشمان خارج‌نشینان را به خود خیره می‌کرد حالا چندان روزگار خوشی را پشت سر نمی‌گذارد.
تا چند سال پیش در بسیاری از خانه‌ها و به ویژه در روستاها زنان و مردان در کنار هم بافنده بودند و گره بر گره می‌زدند. روی دار قالی گل‌ها جوانه می‌زد و غنچه‌ها گشوده می‌شد و بهار به خانه می‌آمد.
زمانی این هنر در اوج بود و بیشتر مردمان روستانشین در خراسان جنوبی و حتی در برخی نقاط شهری استان در کنار کشاورزی و دامداری به تولید فرش مشغول بودند و حتی در برخی از خانواده‌ها راه امرار معاش مردم فرش بافی بود.
هر چند تحریم‌ها در چند سال اخیر گره مشکلاتشان را کورتر کرده بود اما کرونا که آمد حال و روزشان دگرگون‌تر شد و حال به نوعی این هنر با تنفس مصنوعی زنده مانده است.
این روزها هنر دست مردان و زنان این دیار رنگ و لعاب فراموشی گرفته است و گره‌های فرش برایشان گره گشایی نمی‌کند در حالی که این هنر در دهه‌های 70 و 80 آوازه جهانی داشت و برند مود و قهستان هم ثبت جهانی شد.
اکنون تولید با کاهش تقاضا مواجه است و پرداخت نشدن سهم بیمه از سوی دولت مشکلات زیادی را در این روزهای کرونایی بردوش هنرمندان فرش دستباف گذاشته است.
شرایط پیش رو درحالی رقم خورده است که از طرح‌های متولیان در زمینه ایجاد بازار فرش دستباف خراسان جنوبی سال‌ها می‌گذرد اما هنوز پیاده نشده است.
قالیبافی منطقه مانند گذشته شور و حالی ندارد
یک بافنده فرش به خبرنگار ما گفت: بازار این فرش همچنان کساد است و چندان معامله‌ای انجام نمی‌شود و بافندگان در انتظار رونق دوباره خرید و فروش یکی از بهترین هنرهای دستی مردان و زنان این دیار هستند.
وی گفت: روزها یکی پس از دیگری سپری می‌شود و قالیبافی منطقه مانند گذشته شور و حالی ندارد و آن چه از دارها باقی مانده است کفاف گذران زندگی را نمی‌دهد و ما مجبوریم در این شرایط با هر قیمتی که دلال بگوید فرش را به او بفروشیم.
دغدغه افزایش تولید در روزهای رکود بازار
رئیس اتحادیه فرش دستباف استان خراسان جنوبی هم یکی از علل افزایش تولید فرش دستباف در استان را شیوع کرونا دانست و افزود: بر اثر شیوع این ویروس تعدادی از مردم بیکار در زمینه تولید فرش فعال شدند هر چند افزایش تولید فرش در وضعیت رکود بازار فروش، دغدغه بزرگی است چرا که تولید بسیار بالاتر از مصرف و صادرات است و این ها به ضرر بافنده محسوب می‌شود.
محمد حسن کامیابی مسک تحریم‌ها را در نبود ارزآوری فرش عاملی موثر دانست و اظهار داشت: تحریم‌ها سبب شده است تا فرش دیگر کشورها از جمله هند و پاکستان جایگزین فرش کشور ما در بازارهای جهانی شود و دولت باید بازارهای خارجی جدیدی را برای عرضه فرش شناسایی کند تا فروش آن رونق بگیرد.
وی گفت: در خراسان جنوبی طراح فرش نداریم و بافندگان همچون قدیم ذهنی می‌بافند و فقط 10 درصد تولید فرش منطقه به روز است و به دلیل خشکسالی و کاهش کسب و کار‌های کشاورزی و دامداری و همچنین نبود صنعت بزرگ و اشتغال زایی در خراسان جنوبی، تقریبا در همه روستاهای خراسان جنوبی، دارهای قالی وجود دارد و ما در هر متراژی که بازار طلبد کند، توان تولید را داریم فقط باید با آموزش و سامان دهی بافندگان فرش را روز به روز تخصصی تر کنیم و بازار فروش و صادراتش را نیز رونق ببخشیم.
رئیس اتحادیه فرش دستباف استان خراسان جنوبی با بیان این که سال گذشته 190 هزار متر مربع فرش دست باف در استان تولید شد گفت: بر اثر شیوع این ویروس تعدادی از مردم بیکار و در زمینه تولید فرش فعال شدند.
کامیابی مسک بیان کرد: آمار دقیقی از صادرات فرش دستباف به دست ما نرسیده و سال قبل حدود 30 تا 35 درصد فرش تولیدی استان صادر شده و بقیه آن در داخل کشور به فروش رفته یا روی دست تجار، واسطه‌ها و بافنده باقی مانده است و به دلیل صادرات کم، فرش دستباف در بدترین وضعیت خود از نظر صادرات و رکود در 50 سال اخیر قرار دارد و تحریم‌ها نیز در نبود ارزآوری فرش بسیار تاثیرگذار بوده و باعث شده است که فرش دیگر کشورهای منطقه جایگزین فرش کشورما در بازارهای جهانی شود.
وی با اشاره به این که در مجموع با توجه به شرایط جامعه و زحمت زیاد، بافت فرش برای بافنده صرفه اقتصادی ندارد و بافندگان به دلیل نبود شغل چاره‌ای جز بافت فرش ندارند و در خراسان جنوبی بیش از 50 هزار بافنده تمام وقت، نیمه وقت و پاره وقت فعالیت می‌کنند که هم اکنون کمتر از چهار هزار نفر زیر پوشش بیمه تامین اجتماعی قرار دارند.
رئیس اتحادیه فزش دستباف خراسان جنوبی با بیان اینکه اکنون بازار فرش خوبی نداریم گفت: هنگامی که تحریم نبود بازار فرش خوب بود و در کشورهای مختلف سلیقه یابی انجام می‌شد اما بعد از تحریم به دلیل مدیریت ضعیف مرکز ملی فرش کاری در زمینه بهبود بازار انجام نشد.
کامیابی مسک با بیان اینکه در کشور میزان تولید فرش با توجه به نیاز بازار کاهش داشته است اما در خراسان جنوبی به دلیل نبود شغل و خشکسالی و کرونا تولید کاهش پبدا نکرده است افزود: برخی از بافندگان افزایش قیمت فرش را خوب می‌دانند ولی به نسبت افزایش هزینه‌ها توجهی نمی‌کنند که به نسبت قیمت دلار چه افتی داشته است.
کمتر از 8 درصد بافندگان بیمه هستند
رئیس اتحادیه فرش دستباف خراسان‌جنوبی با اشاره به فعالیت 50 هزار بافنده فرش در خراسان جنوبی گفت: متأسفانه حدود 93 درصد بافندگان فرش دستباف در خراسان جنوبی بیمه نیستند و کمتر از 8 درصد بیمه شده‌اند که دلیل تأمین اجتماعی برای بیمه نکردن فرشبافان پرداخت نکردن سهم دولت است چرا که 20 درصد از حداقل حقوق را دولت و 7 درصد حداقل حقوق را بافنده پرداخت می‌کند.
وی اظهار کرد: سهم پرداختی دولت برای بیمه بافندگان فرش باید در بودجه سالیانه دیده شود و مجلس آن را تصویب کند ولی در بودجه این موضوع دیده نمی‌شود و نمایندگان مجلس نیز رسیدگی نمی‌کنند و پیگیری‌های زیادی از طریق ریاست جمهوری، وزارت کار و وزارت صمت به صورت کشوری و سازمان صمت و استانداری در استان داشته‌ایم و آنها نیز نامه نگاری‌هایی با وزارت داشته‌اند که همه بی نتیجه بوده است و سهم پرداختی دولت برای بیمه بافندگان فرش باید در بودجه سالیانه دیده شود و مجلس آن را تصویب کند ولی در بودجه این موضوع دیده نمی‌شود و نمایندگان مجلس نیز رسیدگی نمی‌کنند.
وی ادامه داد: در بسیاری از روستاهای مرزی به دلیل خشکسالی تنها محل درآمد فقط فرش بافی است، که اگر به این شیوه ادامه پیدا کند شاهد خالی شدن این مناطق مهم امنیتی خواهیم بود و مشکلات و عوارض سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و حاشیه نشینی به همراه خواهد داشت.
بازار فروش خوبی نداریم
رئیس اتحادیه فرش دستباف خراسان جنوبی به اهمیت بازار فروش در تولید اشاره کرد و گفت: اکنون بازار فروش خوبی نداریم و تا زمانی که بازار فروش وجود نداشته باشد تولید هم معنایی ندارد و وظیفه مهیا کردن بازار فروش بر عهده مرکز ملی فرش است.
کامیابی مسک بیان کرد: زمانی که تحریم نبودیم بازار فروش خوب بود و در کشورهای مختلف سلیقه‌یابی انجام می‌شد ولی بعد از تحریم به دلیل مدیریت ضعیف مرکز ملی فرش کاری در زمینه بهبود وضعیت بازار انجام نشد.
وی با اشاره به حضور دلالان در بازار فرش اظهار کرد: واسطه اگر منصف باشد خیلی هم خوب است ولی مشکل اینجا است که برخی افراد سودجو از وضعیت و نیاز بافنده استفاده و با مبالغ کم فرش را خریداری می‌کنند و در کشور میزان تولید با توجه به نیاز بازار کاهش داشته است ولی در خراسان جنوبی به دلیل نبود شغل و خشکسالی‌ها این اتفاق نیفتاده است.
چرا قالیشویی های تازه تاسیس از قالیشویی های قدیمی بهتر هستند؟